Ülkemizde de gösterime girmiş ve dünya çapında büyük beğeni toplamış Amerikan yapımı Prison Break dizisinin ana karakterlerinden Michael Scofield (Wentworth Miller) senaryo gereği bir tıp dilinde “düşük gizli ket vurma” ismi verilen psikolojik durumu yaşıyor.
Peki nedir bu durum? Gerçekten aşırı detaycılığa bir hastalık diyebilir miyiz? RealAge.com.tr olarak sizlere merak edilen bu konuyu sunuyoruz.
Düşük gizli ket vurma, dikkati çeken bir durumdaki bileşenlerin az önemli ve önemsiz olanlarının zihin tarafından engellenmesidir. Durumun gözlemlenmesi ve gereksiz görülen bilgilerin engellenmesi ile oluşan hafızanın, bu yok sayma, hatta yasaklama yeteneği ise bir reflekstir. Bu zihinsel durum birçok türde görülmüştür ve sosyal bir çevreyle etkileşime girildiğinde başlayan gözlem/öğrenme sürecinin önemli bir parçasıdır.
Eğer detayları aşırı derece düşünen biriyseniz, sizin için düşük gizli ket vurma örneği demek doğru değildir. Yapılan bir iş, ders veya ilgilenilen konu ile tüm detayları incelemek bahsedilen rahatsızlık sayılmaz. Çünkü düşük gizli ket vurma sorunu yaşayan biri, bunu tüm hayatına yaymıştır.
Popüler kültürün dediklerinin aksine, düşük gizli ket vurma bir akıl hastalığı değildir, daha çok bir karakter özelliğidir. Kişinin bilgileri nasıl aldığıyla ilgilidir. Bu durum, zihinsel bir bozukluğa, ya da yaratıcı bir dehaya, yol açabilir de açmayabilir de. Bu da hayattaki bir çok diğer faktör gibi, çevreye ( örneğin pozitif ve negatif uyarıcılar, eğitim veya istismar) ve kişinin yatkınlığına bağlıdır.
Yakın geçmişte konuyla ilgili Harvard Üniversite’si bünyesinde yapılan bir araştırma sonuçları gerçekten çok şaşırtıcı…
Uzmanlara göre, alakasız gözüken her noktayı görmezden gelmek, zihin sağlığınız için iyi olabilir ama yaratıcılığınız için pek de iyi sayılmaz.
Duyduğunuz her ses, görüntü ve düşünceye yoğunlaşmak sizi çılgına çevirebilir. Bu bir hayvanda yiyecek bulma güdüsünü, meşgul bir insanda da uyuma eforunu sekteye uğratabilir. Tahmin edileceği üzere psikologlar bu ‘alakasız gözüken şeyleri engelleme’ durumu için düşük gizli ket vurma terimini kullanıyorlar. Bu ad, bu durumun gözlemlendiği öğrencilerin daha yaratıcı işler yapabildiğini keşfeden Harvard psikogları tarafından verildi.
Harvard Üniversitesi psikologlarından Shelley Carson’a göre araştırmacılar uzun zamandır, özellikle müzisyenlerde, yazarlarda, sanatçılarda delilik ve dahilik kavramlarının neden bağlantılı olduğunu çözmeye uğraşıyorlar. ‘’Araştırmamızın sonuçlarına göre düşük seviyedeki ‘düşük gizli ket vurma’ ve ileri derecede düşünsel esneklik vakalarında bu durum bazı şartlarda bir zihinsel bozukluğa, bazı şartlarda da yaratıcılığa sebep oluyor.’’ diyor Carson.
Carson, Toronto Üniversitesi doktorları Jordan Peterson ve Daniel Higgins ile, deliliği dahilikle ayıran şartları bulmak için bir deney üzerinde çalıştı.
182 Harvard öğrencisini, anlamsız notaları devamlı dinlemek, arka plan gürültüleri duymak, bir ekranda sarı ışıklar izlemek gibi bir dizi teste tabi tuttular. Ayrıca Carson tarafından hazırlanan, yaratıcılık ölçücü bir test ile standart iq (zeka) testini doldurdular. Bütün sonuçlar karşılaştırıldığında yüksek yaratıcılığa sahip kişilerin, düşük gizli ket vurma testlerinde düşük skorlar elde ettikleri ortaya çıktı. Aynı zamanda bu kişilerin iq testi sonuçlarının da yüksek olduğu görülüyor.
‘’Elinizdeki bilgileri bile zor idare ediyorken yeni bilgilere maruz kalmanız akli dengenizi bozabilir.’’ diyor Carson. ‘’Ama hem yüksek bir zekanız hem de iyi çalışan bir hafızanız varsa bu kombinasyon sayesinde bilgileri yaratıcı bir şekilde kullanabilirsiniz.’’
Maddelerle Düşük Gizli Ket Vurma Belirtileri
• Ortamdaki sesler, çoğu zaman kişide anksiyete yaratır. Çünkü bu durumun oluştuğu kişi her sesi zihninde çözmeye çalışır.
• Kişinin aklı analiz için çoğu zaman seçici değildir. Bindiği bir arabanın mekanik aksamından, döşeme stiline kadar beyninde analizini yapıp sonrasında hatırlayabilir.
• Diğer kişilerin gözden kaçırdığı her noktayı büyük olasılıkla hatırlar.
• Düzen ve tertip onun için doğaldır, ekstra çaba harcamaz.
• Birbiriyle alakası gözükmeyen objeler veya kişiler arasında uygun bağları analiz eder, ve bunu yine doğal olarak yapar.
• Başkalarının davranışları ve alışkanlıkları zihninde tutabildiği için, günlük hayatta çoğu zaman yalanı hemen anlayabilir.
Kaynaklar: Harvard Harvard University's Faculty of Arts and Sciences Journal, Toronto University Publish,
tarafından hazırlanmıştır.
