Tarih, yalnızca savaşların ve hükümdarların hikâyesi değildir. Tarih, aynı zamanda bir milletin vicdanıdır. Türk milleti, bu vicdanı binlerce yıl önce “Töre” adıyla kanunlaştırmış, adaleti kutsal bir ilke haline getirmiştir.
Bugün “33 Buyruk” olarak bilinen metin, Türklerin yazılı olmasa da sözlü hukuk düzeninin ve ahlâk yasasının özü sayılır. Bu buyruklar, yalnızca bir toplumsal düzen değil, aynı zamanda bir yaşam felsefesi, bir inanç manifestosudur.
Töre: Türk’ün Gök Tengri'den aldığı kut
Türk düşüncesinde Töre, “Gök Tengri'nin yeryüzündeki düzeni”dir. Kağan bile töreden üstün değildir; çünkü kut (meşruiyet) ancak adaletle hükmeden kağana verilir. Bu anlayış, binlerce yıl sonra dünyada “hukukun üstünlüğü” olarak tanımlanacak kavramın özüdür.
“Kimse töreden üstün değildir” buyruğu, yalnızca bir hukuk kuralı değil, Türk devlet felsefesinin ilk satırıdır.
33 Buyruk: Bir milletin ahlâk anayasası
Oğuz Kağan’ın, kağanlara, beylere ve halka seslendiği bu buyruklar;
Doğruluğu,
Adaleti,
Çalışmayı,
Ana-babaya hürmeti,
Doğayı korumayı birer kutsal vazife olarak görür.
Her bir buyruk, milletin ruhuna işlenmiş bir töre kuralıdır.
Bu yüzden “33 Buyruk”, Türklerin ilk anayasası olarak kabul edilir. Kağanın da, beyin de, halkın da uymakla yükümlü olduğu ilahi bir düzeni temsil eder.
Töre yaşarsa millet yaşar
Türk milleti, tarih boyunca töreye sadık kaldığı sürece yükselmiş, ondan uzaklaştığında ise sarsılmıştır.
Töre; dili korumak, kadına saygı göstermek, doğayı kirletmemek, çalışkan olmak ve adaleti ayakta tutmak gibi değerleri milletin ortak aklı haline getirmiştir.
Bugün, binlerce yıl öncesinden gelen bu ses hâlâ yankılanmaktadır:
“Üstte mavi gök çökmedikçe, altta yağız yer delinmedikçe, senin ilini ve töreni kim bozabilir. Titre ve kendine dön!”
Kadim Türk Töresi — 33 Buyruk
1. Tengri tek!
2. Her kim ki gök Tengri’den kut almak dilerse başkasına yakarmasın!
3. Bir il, bir kağan, bir Tengri!
4. Bir kına iki kılıç, bir hatun iki erkek alamaz ve bir budunda iki töre olmaz, töre tektir! Töre kesin ve keskindir! Kim ki töreye uya kutlanır, kim ki töreye kıya katlanır!
5. Kimse töreden üstün değildir! Dirlik ve birlik için töre budur.
6. Bir çoban sürüsünden, bir er ailesinden, bir kağan budunundan sorula!
7. Her kim ki eşine, atına, pusatına sahip çıka!
8. Ana babaya her daim tazim durula.
9. Hısmına sarıla, komşusunu gözete!
10. Er kişi yalan söylemeye!
11. Mal çalan mülk çalan misliyle ödeye, hesabı ya malıyla ya canıyla sorula!
12. Kim ki bir ırza musallat ola, ya evlene ya canından ola!
13. Her kim olursa olsun haksız, aldatıcı iş tuta hesabı hemen sorula!
14. Cenkten beri duran ya da kaçan tamuya uça!
15. Aman dileyene kılıç üşürülmeye, sığınana arka dönülmeye.
16. Başkaldıranın başı alına! Hak isteyenin hakkı verile!
17. Kimse kimseye üstünlük taslamaya! Ne ak etin karadan, ne karanın kızıldan, ne de kızılın sarıdan farkı olmaya!
18. Kin ve gururda uzak ola!
19. Mazluma merhamet, zalime azap duyula!
20. Zayıfa, yaralıya, çocuğa ve kadına el kaldırılmaya!
21. Kızı isteyen kağan da bey de olsa kız istediğine verile!
22. Gereksiz yere ağaç kesmeye, suyu kirletmeye!
23. Bilmeyip de bildim demeye, bir bilene danışa!
24. Bugünün işini, yarına komaya!
25. Kusur görmeye, kusur aramaya!
26. Yazgısına asi olmaya!
27. Güçlüyken affede, zayıfken sabrede!
28. Yaptığı iyiliği unuta, yapılan iyiliği unutmaya!
29. Her kim ki adaletle iş gözete!
30. Her ne ederse etsin, yargılanacağını her daim akılda tuta!
31. Milletine yaban kalmaya! İpeğin iyisine, sözün güzeline kanmaya! Onlara boyanmaya!
32. Kağan odur ki adaleti üstün tutsun! Töreyi yaşata! Töre yok olursa il yok olur, il olmazsa budun kul olur!
33. Ey Türk Oğuz beyleri, milletim, işitin! Üstte mavi gök çökmedikçe, altta yağız yer delinmedikçe, senin ilini ve töreni kim bozabilir. Titre ve kendine dön!
[ Bu Türk Töresi Buyrukları Ramazan Ateş'in Atam Oğuz Kağan Kitabından Alıntılanmıştır.]