Veriyolu Hızı(FSB) & Çarpan Ayarlamaları
İşlemcinin, hızının nasıl arttırıldığından bahsettik. Peki ama bahsettiğimiz ayarları nereden ayarlıyoruz? Öncelikle her anakartın bu ayarlara izin vermediğini söylemek lazım. Ayarlamaların izin verildiği anakartlarda işlemler 3 farklı yoldan yapılabiliyor.
Güncel anakartların bir çoğunda, bu ayarlar BIOS içerisinden yapılabiliyor. Böylece kullanıcılara kolaylık sağlanmış oluyor.
Eski bir ayarlama metodu olan ve günümüzde çok az, hatta hiçbir güncel anakartta bulunmayan "Jumper" ile ayarlama yöntemi, diğer yöntemlere nazaran daha zor yapılıyor. Bundan dolayı, overclock yapacak kullanıcılar var ise, anakart seçiminde genelde bu tür anakartlardan seçmezler.Mantık basit. O ufak içi metal olan plastik kapakçıklar ile, ilgili ayaklıklar kısa devre yapılarak, işlemcinin veriyolu hızı gibi değerleri değiştiriliyor. Jumper ile ayarların yapıldığı bir anakarta sahipseniz, ezbere ayar yapmanız çok zor. Anakartınızın kitapçığına sahip olmanız gerekiyor.
Ve son olarak ise, bazı anakartların yanında gelen programcıklar ile, işlemci veriyolu ayarını Windows altından yapabilmek mümkün oluyor.
Şimdi bu ayarları yaparken, bilmeniz gereken birkaç şey var. Birinicisi işlemcinizi özellikleri, ikincisi anakartınızın ve belleğinizi özellikleri. İşlemcinin özellikleri neden lazım? 100 MHz veriyoluna sahip bir işlemci ile 133 MHz'lik veriyolu hızına sahip işlemcinin overclock potansiyeli aynı değildir. Ya da, hangi teknoloji ile üretilmiş? 0.18 mikron teknolojisi ile üretilen bir işlemci ile 0.25 mikron teknolojisi ile üretilen işlemcinin overclock potaniyeli aynı değildir. Ya da işlemcinin ihtiyaç duyduğu çekirdek voltajı nedir? Ve bunun gibi birkaç husus…
Bellekleriniz hangi standartta? PC100? PC133? Maksimum hangi veriyolu hızına kadar tölerans tanıyor? Anakartınız hangi veriyolu hızlarını sunuyor? Anakartınızın işlemci voltajını arttırma, PCI hız bölen ayarlamasını değiştirme, AGP hız bölenini değiştirme gibi özelliklere sahip mi?
Overclock İşlemini Etkileyen Faktörler
Yukarıda, anakartınızın , belleğinizin ve işlemcinizi özelliklerini belirlemeniz gerektiğinden bahsettik. Peki, bu özellikler, Overclock işlemine ne kadar etki ediyor? Overclock yaparken bu ayarlar arasındaki dengeyi nasıl kuracağız? Bunları teker teker açıklayalım.
Bilgisayarı oluşturan donanımlar arasında çok ince bir denge vardır. Mesela PCI veriyolunun normal çalışma hızı 33 MHz'dir. AGP veriyolun ise 66 MHz. Eğer sistem stabilitesini sağlam tutmak istiyorsak, overclock yaparken bu değerlerin hemen hemen aynı kalmasına özen göstermek lazım. Yoksa istenmeye sonuçlar ile karşılaşabilirsiniz. Zira, bu ayarlar Veriyolu hızı ile doğru veya ters orantılı olarak değişebiliyor. Bir takım ayarlar ile bu değerleri yaklaşık olarak sabit tutabilmek mümkün. Hemen bu PCI - AGP - Veriyolu hızı arasında ki dengeyi örnekleyerek açıklayalım.
100 MHz Veriyolu hızı ile çalışan bir işlemciye sahip olduğumuzu varsayalım. Şimdi, AGP ve PCI hızının, sistem veriyolu hızına göre değiştiğini söyledik. 100 MHz sisem veriyolunda çalışan bir sistemde, AGP hızını 66 MHz'de tutabilmek için anakartta AGP hız çarpanı denen bir ayar vardır. Bu ayar genelde veriyolu hızına göre otomatik olarak ayarlanıyor ama biz yine de bahsedelim. 100 MHz sistem veriyolunda çalışıyorken, AGP hızını 66 MHz'e sabitlemek için AGP çarpan değerinin 2/3 olması gerekir. 100×2/3=66MHz. Demekki AGP hızını 66 MHz'e sabitledik. Peki ya PCI veriyolu hızı? Aynı şekilde, tıpkı AGP hız çarpanı olduğu gibi, PCI hız çarpanıda bulunuyor. PCI veriyolunu normal çalışma hızı 33 MHz'dir. 100 MHz sistem veriyolu hızı ile çalışırken, PCI veriyolu hızını 33 MHz'e sabitlemek için, PCI hız çarpanının 1/3 olması gerekir. 100*1/3= 33 MHz.
Evet, 100 MHz'de çalışan bir sistem için AGP ve PCI çarpanlarının kaç olması gerektiğini öğrendik. Peki, ya diğer hızlarda? Mesela, sistem veriyolu hızının 66 MHz olduğunu düşünürseniz, AGP çarpanın 1/1; PCI çarpanının ise 1/2 olması gerektiğini anlayabiliriz. Ya da, 133 MHz sistem veriyolu hızında çalışıyorken, AGP çarpanının 1/2 ; PCI çarpanının ise 1/4 olması gerektiğini anlayabilmek mümkün. Mantık şu: sistem veriyolu hızını (FSB) arttırıyorken, diğer bileşenlerin de hızını sabit tutmak gerekir. Bu ayarları BIOS'dan yada Jumper ile ya da Anahtarcıklar ile ayarlamak mümkün. Bu ayarlar, AGP Clock Divider ve PCI Clock Divider şeklinde geçiyor.
Günümüzdeki işlemciler tarafından kullanılan 66, 100 ve 133 MHz'de ayarların ne olması gerektiğini anladık. Peki ya ara hızlarda? Mesela ben sistem veriyolu hızını 112 MHz'e çıkartmaya niyetliyim.AGP çarpanı ve PCI çarpanı ne olmalı? Unutmadan, AGP ve PCI çarpanını kafanıza göre ayarlayamıyorsunuz. Belli değerler vardır ve uygun ayarı seçenekler içerisinden seçersiniz. Güncel anakartlarda, AGP hız çarpanı değeri olarak: 1/1, 2/3 ve 1/2 ayarları bulunuyor. PCI hız çarpanı olarak ise : 1/2 , 1/3 ve 1/4 seçenekleri bulunuyor. Tabii ki bu ayarlar anakartınızın taşıdığı çipsete göre değişiklik gösterir. Örneğin, resim olarak 133 MHz sistem hızı desteği sunamayan bir çipsette (BX çipseti mesela) AGP hız çarpanı olarak ½ ayarını bulamazsınız.
FSB hızını arttırdıkça, diğer bileşenlerin hızını sabit tutmaya önem vermek gerekir. Mesela, 133 MHz sistem veriyolu hızında çalışıyor iken, PCI çarpanının ¼ olması gerekirken, biraz kıllık edip bu ayarı 1/3 yaparsanız, PCI hızı, gayet yüksek bir değer olan 44 MHz'e çıkacaktır. Bu tür durumda, PCI yuvasına takılı olan donanımlar çalışmayı reddedecek, sistem açılırken dandiklik edecektir. Haberleşmeyi PCI veriyolu üzerinden yapan Sabit Diskinizin dosya sistemi bozulacaktır ve bilgilere "bye bye" demek zorunda kalacaksınız. Yani olayın önemini kavrayın diy söylüyorum bunları. Peki, PCI veriyolu hızı için maksimum hız kaç MHz olmalıdır derseniz, 39-40 MHz deriz. Bir çok kart, 41 MHz'den sonra çalışmayı ret edebiliyor.
Aynı şekilde, 133 MHz sistem veriyolu hızında çalışıyor iken, AGP hız çarpanının 1/2 olması gerektiği yerde, siz bunu 2/3 olarak ayarlarsanız, AGP hızınız 89 MHz'e çıkacaktır. Güncel ekran kartların, 89 MHz'de sorunsuz çalışabiliyor. Ama TNT2 serisi bir kartınız var ise, sistem çalışmayı bile kabul etmeyebilir. Çok ince dengeler üzerine kurulu olan ekran kartları için çok dikkat etmek gerekir.
Evet, sistem veriyolu hızını arttırıyorken, diğer bileşenlerin hızının sabit tutulması gerektiğini anladık. Bir örnek vererek bu konuyu pekiştirelim. Mesela, 100 MHz'de çalışan işlemcimizin veriyolu hızını 120 MHz'e çıkarttığımızı varsayalım. Bir nevi overclock yaptık yani. PCI ve AGP hızları ne seviyede olmalı? Şimdi bunları tartışalım. AGP hızını ayarlayabilmek için iki seçeniğimizin olduğunu varsayıyorum: 1/2 ve 2/3 çarpanları. Teker teker deneyelim.
120×1/2 = 60 MHz.
120×2/3 = 80 MHz
İki seçenek var önümüzde. Eğer ekran kartınız çok ince dengeler üzerine kurulu ise, 80 MHz'de sorun çıkartabilir. Onun için tercihinizi 60 MHz'den yana yapmalısınız. Eğer Geforce gibi 89 MHz AGP hızına kadar sorun çıkartmayan bir karta sahipseniz, 2/3 çarpanını yani, 80 MHz'i seçebilirsiniz.
PIC hızı için ise uygulayabileceğimiz iki seçenek var: 1/3 ve 1/4. Bu çarpanları ayrı ayrı kullandığımızda, PCI veriyolu hızımızın ne olacağına bir bakalım:
120×1/3 = 40 MHz
120×1/4 = 30 MHz
Evet, 40 MHz, biraz önce de belirttiğimiz gibi yüksek bir hız. Bu tür bir durumda, 1/4 çarpanın seçilmesinin daha mantıklı olduğunu anlayabilirsiniz.
Yani, sistem veriyolu hızınızın kaç MHZ olması gerektiğini belirleyin. PCI ve AGP hız çarpanı olarak hangi ayarları seçebileceğinize bakın. Bu rakamları birbirne oranlayın ve yukarıda size anlattığımız mantığı takip ederek, uygun çarpanları belirleyin.
Bir diğer çetrefilli konu ise, bellekler. Kullandığınız belleğin hızı, overclock işleminde kısıtlayıcı bir etmen yaratabilir. Bu konu hakkında biraz bilgi vererek, belleklerin overclock işlemindeki etkisini tartışalım.
Günümüzde kullanılan çipsetlerden bahsetmek istiyorum. Overclock olayı yoğun olarak ilk başlarda BX çipseti ile birlikte gündeme gelmişti. BX çipsetinde bellekleri sistem veriyolu hızı ile senkron çalıştırma özelliğine sahip. Mesela, BX çipseti üzerinde sistem veriyolu hızı 66 MHz ise, belleklerde 66 MHz'de çalışır. 100 MHz ise belleklerde 100 MHz'de çalışır. Örneğin, maksimum 100 MHz'de çalışan bir belleğe sahipseniz ve 100 MHz de çalışan bir işlemciye sahipseniz. Tam sınırda çalışıyorsunuz demektir. Yani, ben işlemcimi overclock edeyim, sistem veriyolu hızını 112 MHz'e çıkarttığınızda, belleğiniz bu hızda su koyabilir ve overclock hevesiniz yarıda kalabilir.
VIA Apollo Pro133 çipseti ile, bellek hızını sistem veriyolu hızından asenkron çalıştırabilme gibi bir özellik geldi. Yani bellek hızını, sistemveriyolu hızından ister 33 MHz aşağıda, ister 33 MHz yukarıda çalıştırabiliyorsunuz. Örneğin yukarıdaki örneği burada tekrarlıyalım. Maksimum 100 MHz de çalışan bir belleğe sahip seniz ve bu belleği 100 MHz'lik bir işlemci ile kullanıyorsanız, tam sınırdasınız demektir. Örneğin, işlemcinizi overclock edeyim diyorsunuz. 112 MHz'e çıkardınız diyelim veriyolu hızınız. Bellekler bu hızda su koyuverecektir. Ama Vıa'nın güncel çipsetlerinin hemen hemen hepsinde bulunan bir özellik ise, bellek hızını 33 MHz aşağıya çekerek overclock işlemini sorunsuz hale getirebilmek mümkün. VIA çipsetli anakartlarda bu ayar genelde DRAM Clock şeklinde belirtiliyor. Buradan ilgili ayarlara ulaşabilirsiniz.
Son zamanlarda oldukça popüler olan i815 çipsetli anakartlarda ise durum bir hayli karışık. Normal şartlarda bellek hızı 100 MHz'de çalışıyor. İster işlemcinizin çalışma hızı 66 MHz olsun, ister 100 MHz. Bu iki ayarda da bellekler 100 MHz'de çalışıyor. Ama 133 MHz'lik işlemci kullandığınız takdirde, karşınıza bellek ile alakalı iki ayar gelecek. Bunlardan birincisi 100 MHz, diğer 133 MHz. Yani, bellekler işlemci hızıyla hem asenkron hem de senkron çalışıyor. FSB hızını arttırdığınızda ise durum, diğer çipsetlere göre biraz değişik:
66 MHz'lik bir işlemciyi i815 çipstli bir anakarta takalım. Bellekler, çipsetin getirdiği özellikler nedeniyle, 100 MHz de çalışıyor olacak. Peki, ya FSB hızını arttırırsak ne olacak? Örneğin, 66 MHz olan işlemci hızını 83 MHz'e çıkarttığımızda, bellek hızı ne olur? 66 MHz'den 83 MHz'e çıktığımızda, 17 MHz'lik bir artış söz konusu. İşlemci 66 MHz'de çalışıyor iken, 100 MHz olan bellek hızının, işlemciyi 83 MHz'e getirdiğimizde kaç olacağını bulmak için, aradaki farkı bellek hızına eklemek gerekiyor. Rneğin bizim verdiğimiz örnekte, 66 MHz'den 83 MHz'e geçişte 17 MHz'lik fark oldu. Bellek hızı ise 117 MHz'e çıkmış oldu. Aynı şekilde işlemci FSB hızını 90 MHz'e çıkarttığımızı varsayarak, bellek hızının 124 MHz'e çıkacak olduğunu kestirmk mümkün. 99 MHz'e kadar bu aynı şekilde artış gösteriyor. Fakat, işlemci FSB hızını 100 MHz'e getirdiğimizde herşey normale dönüyor. Aynı durum, 100-133 MHz arasında kalan hızlar için de geçerli. 133 MHz'e kadar bellek hızı sitem hızı ile doğru orantılı bir şekilde artarken, 133 MHz FSB hızında bellek hızı normale dönüyor.
Dolayısı ile sonuca gelelim. Kullandığınız bellekler, overclock için önemlidir. Overclock'a etki eden önemli bir faktördür.
İşlemci Voltaj Meselesi
Çoğu arkadaş, overclock yaparken neden işlemci voltajını arttırdığımız sorar ve "işlemci voltajını arttırırsam, işlemci hızlanır mı?" gibisinden sorular yöneltiyor. Öncelikle neden voltaj arttırmaya ihtiyaç duyduğumuzdan bahsedelim.
İşlemciyi daha yüksek hızlara çıkardığınız zaman, ihtiyaç duyduğu güç gereksinimi artacaktır. Örneğin, 500 MHz'lik bir işlemci ile 800 MHz'lik bir işlemcinin güç gereksinimleri farklıdır. 600 MHz'de çalışan işlemcimizi, 700 MHz'e çıkarttığımız varsayalım. 700 MHz'de bilgisayar açılıyor fakat uygulama çalıştırırken, PC'niz kilitleniyor ise, işlemci voltajını arttırmak işe yarayabilir. Çünkü, 700 MHz'de iken duyulan güç, 600 MHz'de duyulan gereksinimlden daha fazladır. Bu işlemciye ufak bir voltaj dopingi yaparak, işlemcinin 700 MHz'de sağlıklı ve sorunsuz çalışması sağlanabilir. Yani anlayacağınız üzere, voltaj arttırma meselesini stabiliteyi sağlama için yapıyouz. Yani hıza bir etkisi yok.
Tabii burada ölçüleri fazla kaçırmamak lazım. Voltaj arttırımı yapın diyoruz ama abartılı bir şekilde değil. Voltaj olayı hassas bir konudur. Her işlemcinin Voltaj toleransı, orijinal voltajın maksimum %25 yukarısı şeklinde öneriyoruz. Zaten hemen hemen tüm anakartlar, orijinal voltajdan %25'den daha yukarı değerleri ayarlamanıza izin vermiyor.Daha yüksek voltaj, daha yüksek ısı anlamına geliyor. Yani, overclock işleminden dolayı işlemcinizi yakma olasılığınız da var. Ama bendeki soğutma sistemi kimsede yok, ısınma sorunu hallettim diyorsanız, paşa gönlünüz bilir. Ama söylemedi demeyin.
Bir örnek vererek, Voltaj konusunu da kapatalım. Örneğin, 1.5V ile çalışan Celeron 566 işlemciye sahip olduğumuzu varsayalım. Bu işlemci 100 MHz FSB ile yani 850 MHz'de boot ediyor. Ama işletim sistemine girdikten sonra bilgisayar çakılıyor ise, voltaj dopingi işe yarayabilir. Ama unutmayın, bu işi adım adım yapmalısınız. Yani hemen en üst değer çıkartmayın sakın. İlk başta 1.6V, olmazsa 1.7V. Baktınız sistem stabil hale geldi, durun. Yani vurgulamak istediğimiz, bu işlemin adım adım yapılmasının gerektiği.
İyi İşlemci Soğutma: Bir Gerekliliktir
Bazılarımız, "Abi ben nasıl olsa overclock yapmıyorum, dandik bir fan ile işimi halledebilir miyim?" gibi sorular yöneltiyorlar. Sistemi nasıl kullanırsanız kullanın, iyi bir soğutma şart. Biraz bütçe ayırıp, iyi bir soğutma sistemi almak sizleri rahatlatacaktır. En azından, dandik bir fan ile işlemcinizi yakmak yerine içinizin rahat olması daha önemli geliyor bana.